Van wie?
De werkwijze COM is vanuit Zuyd en EIZT projectmatig ontwikkeld als Raak-MKB project met subsidiegelden van Stichting Innovatie Alliantie. De werkwijze COM is in 2017 gevalideerd door vertegenwoordigers van het werkveld.

Voor wie?
Deze website is ontwikkeld voor:

• professionals,
• leerkrachten,
• ouders van kinderen die gebruik maken van een communicatiehulpmiddel,
• mensen die zelf gebruik maken van een communicatiehulpmiddel
• partners van mensen die gebruik maken van een communicatiehulpmiddel
• leveranciers

Op de website vind je uitleg over de werkwijze COM. Met deze werkwijze willen we de samenwerking bevorderen tussen alle betrokkenen die een rol spelen bij het goed gebruik van het communicatiehulpmiddel.                                                                                                                           Als je in je omgeving personen met een communicatieve beperking ontmoet, kun je niet om de werkwijze heen. Het geeft aan wat je taken zijn, op welk niveau je wat moet kennen en kunnen en welke stappen je moet zetten als je straks met communicatiehulpmiddelen gaat werken. Dat proces doorloop je stap voor stap en de website ondersteunt je in dit proces. Doelgroepen voor de werkwijze COM zijn: zorg- en onderwijsprofessionals (logopedisten, leerkrachten, ergotherapeuten, verzorgers, …), personen met een communicatieve beperking en hun omgeving, leveranciers van hulpmiddelen, beroepsverenigingen, beleidmakers, zorgverzekeraars en iedereen die meer wil weten over het inzetten van communicatiehulpmiddelen.

Door wie?
Vertegenwoordigers van alle betrokken partijen hebben meegewerkt aan de ontwikkeling en vormgeving van de werkwijze COM en de bijbehorende producten.

Auteurs

Ruth Dalemans (Hogeschool Zuyd, EIZT), Edith Hagedoren (Hogeschool Zuyd, EIZT), Uta Roentgen (Hogeschool Zuyd, EIZT), Katrien Horions (Hogeschool Zuyd)

Stuurgroep

Ruth Dalemans (Zuyd), Edith Hagedoren (Zuyd), Yvonne Heerkens (HAN), Katrien Horions (Zuyd), Harry Kleintjes (Lexima), Peter Ossenkoppele (RdGKompagne), Uta Roentgen (Zuyd), Hans van Balkom (Milo, Leerstoel OC), Mathieu van de Water (Woordhelder), Luc de Witte (Zuyd), Swanet Woldhuis (Stichting Balans)

Klankbord- en werkgroepen     

Hubert Bogerd (Touch Speak), Stijn Deckers (Fontys, Isaac-nf), Bea Diederen (Hogeschool Zuyd, EIZT), Sandra van der Ende (RdG Kompagne), Tanja de Gelder (NVLF), Nicole Gilsing (Commap), Danielle Golsteijn (Milo), Ans Kilkens (Sint-Maartenskliniek), Peter Klein (KMD), Martijn Klem (BOSK), Suzanne Koopmann (RdG Kompagne), Arno van Lipzig (Caom), David Niemeijer (Assistive Ware), Bart Noe (Jabbla), Janneke Ploum (Hogeschool Zuyd), Wilma Scheres (Scheres & Voortman), Heidi Stulens (Mané), Kamran Vahedi (Skil), Thijs Vanhalteren (RdG Kompagne), Herman Visser (Commap), Hettie Wiers (Commap), Leonieke Wiertz (Isaac-nf).

Studenten                                                                                                                                                  

Julia Baurmann (Logopedie Zuyd), Carolin Billmann (Logopedie Zuyd), Hub Dijkstra (Ergotherapie Zuyd), Rimar van Emmerik (CMD Zuyd), Lara Gohmann (Logopedie Zuyd), Bas Heil (CMD Zuyd), Julia Jansen (Video Specialist Arcus), Raphael Janssen (Logopedie Zuyd), Linda Knarren (Logopedie Zuyd), Michelle van de Klundert (Logopedie Fontys), Rik Lamers (CMD Zuyd), Nora Miessen (Logopedie Zuyd), Patrick Moenen (Ergotherapie Zuyd), Sebastiaan Mohr (Video Specialist Arcus), Klara Rijs (Logopedie Zuyd), Mike Sauer (Video Specialist Arcus), Joey Smeets (Video Specialist Arcus), Jordy Stofberg (Video Specialist Arcus), Shuren Thewissen (Video Specialist Arcus), Nikolai Tubic (Video Specialist Arcus), Pascal Tummers (Video Specialist Arcus), Nina van den Broek (Logopedie Zuyd), Noor van de Veerdonk (Logopedie Fontys), Connor Wolters (Video Specialist Arcus)

Realisatie

Webdesign, technische ontwikkeling en programmering: Mediamens BV, Sittard-Amsterdam

Goed idee?
De werkwijze COM en het digitale platform is innovatief en met zorg en oog voor creativiteit ontwikkeld. Heb je een goed idee om de site nog beter te maken? Neem dan contact op met de webbeheerder. Wij nodigen u graag uit om feedback en nieuwe ontwikkelingen met ons te delen. Samen sterker en samen beter.

Woordje van dank!
Wij bedanken iedereen die deelgenomen heeft aan onze out-of-the-boxmeetings, (focusgroep-)interviews, mini-cases, pilot van de werkwijze, …. Zonder jullie openheid, actieve bijdrage en kritische blik zou de werkwijze COM niet zijn wat ze nu is. Bedankt!

In de fase levering en instructie komen belangrijke thema's naar voren:

Bij de vergoeding van een communicatiehulpmiddel dient er rekening gehouden te worden met randvoorwaarden voor een goed gebruik van het hulpmiddel. Vaak is het geven van een instructie bij levering niet voldoende en dient dit meermaals te gebeuren. Er is meer kennis en transparantie nodig. Communicatiehulpmiddelen dienen terugbetaald te worden zonder opleg.

Na goedkeuring van het communicatiehulpmiddel zou de levertijd niet langer mogen zijn dan 1 maand.

De procedure voor levering en instructie moet starten met een goede voorbereiding. De nodige betrokkenen dienen in beeld te zijn. Levering en instructie dient aan huis te gebeuren met aandacht voor technische (bediening, batterij, …) en functionele instructie (hoe gebruiken en vullen). Instructie dient gefaseerd, gedoseerd en herhaald te gebeuren. Vaak worden mensen overladen met informatie waarbij de helft al verloren is nadat de leverancier het huis verlaat. De instructie dient op maat te zijn (verschillend voor volwassenen en kinderen) en dient praktisch van aard te zijn, zonder lange handleidingen. Het is belangrijk dat er bij aanvang reeds succeservaringen zijn. Het hulpmiddel dient geleverd te worden met een basisvulling.

Het instructiemateriaal moet aangepast zijn aan het niveau van de eindgebruiker en zijn directe omgeving. Denk hierbij aan: instructievideo's, foto's, beknopte handleiding met meerdere instapniveaus, face to face gesprekken, instructie- en meegroeischema's. Er zou een forum moeten zijn voor lotgenoten of een website met FAQ.

Belangrijk is dat de leverancier goed toegankelijk is en snel reageert. Nu duurt dit vaak te lang en is de helpdesk beperkt bereikbaar. Soms ontbreekt het aan communicatieve vaardigheden. Adviseurs kunnen mensen goed te woord staan, maar vaak krijgt men een techneut aan de lijn die de vraag moeilijk kan beantwoorden.

Het is belangrijk dat behandelaars de softwareprogramma's en de functies van het hulpmiddel kennen. Ze gaan in op de relatie tussen de gebruiker en de directe omgeving en moeten deze versterken. Het is belangrijk dat ze de juiste taal kunnen spreken die ook gebruikt wordt door leveranciers. Behandelaars moeten de juiste vragen leren stellen zodat het juiste communicatiehulpmiddel gekozen kan worden. Behandelaars dienen betrokken te zijn in het hele proces met veel aandacht voor de implementatie van het hulpmiddel in het dagelijkse leven van de eindgebruiker en zijn omgeving.

Soms is het ingewikkeld is om een communicatiehulpmiddel goed te gebruiken. Er zijn vele spelers die  een rol spelen voor een goed gebruik.

Een goede samenwerking en gebruik van een gezamenlijke taal is belangrijk. De betrokkenen moeten aanwezige kennis delen.  Iedereen moet snel en samen kunnen schakelen om antwoord te kunnen bieden aan problemen.

De behandelaar is een verbinder tussen leerkrachten, leverancier en de omgeving van de eindgebruiker. De behandelaar:

• coacht leerkrachten in het stimuleren van het hulpmiddel op school.
• versterkt  het sociale netwerk rondom de eindgebruiker.
• ondersteunt bij het slim vullen van het hulpmiddel en
• bevordert het gebruik in de verschillende communicatieve situaties.

Het vullen van het COH met inhoud (content) is dagelijks een tijdrovende bezigheid:

• er is een duidelijke opbouw nodig in de inhoud.
• de inhoud moet voldoende uitdagend zijn en
• de eindgebruiker moet zijn wensen en behoeften duidelijk kunnen maken met het hulpmiddel.
• er is ontzettend veel woordenschat nodig, die dagelijks groeit om het hulpmiddel functioneel te maken.
• er dienen een aantal standaardzinnen geprogrammeerd te zijn waardoor de communicatiesnelheid verhoogd kan worden.

Het moet duidelijk zijn wie verantwoordelijk gesteld wordt voor het vullen van het hulpmiddel met inhoud en de omgeving dient hierin betrokken te zijn.

Eigenschappen COH
Het COH dient betrouwbaar en zo eenvoudig mogelijk te zijn: het moet voldoende robuust zijn en de batterij moet lang meegaan en makkelijk opgeladen kunnen worden. Het apparaat moet voldoende snel reageren om de communicatiesnelheid op peil te kunnen houden. Het moet overzichtelijk ingericht worden en het moet ook gebruikt kunnen worden om schoolvaardigheden te verwerven. Vaak wordt een Ipad als eenvoudiger, gemakkelijker en toegankelijker beschouwd met een eenvoudige manier van back up via de cloud.

Persoonlijke winst ervaren
De eindgebruiker dient persoonlijke winst te ervaren. Je moet kunnen communiceren om te kunnen leren, hier moet een duidelijke link zijn met het hulpmiddel. Je moet je door het communicatiehulpmiddel duidelijk kunnen maken in het dagelijkse leven, anders gebruik je het niet. Je moet je zelfredzaamheid kunnen verhogen. Je moet het overal en in alle omstandigheden kunnen gebruiken. Het is belangrijk dat je zo weinig mogelijk frustraties ervaart door dat het apparaat niet opstart, uitvalt, niet doet wat je vraagt… Het moet een verlengstuk van jezelf worden.

Eigenschappen eindgebruiker
De eindgebruiker heeft een belangrijke rol in het stimuleren van het gebruik van het hulpmiddel:

• charme inzetten om de omgeving te verleiden met hen te communiceren met het hulpmiddel.
• andere communicatiekanalen inzetten om duidelijk te maken welke inhoud zeker in het hulpmiddel moet staan.
• zelfstandig opstarten van het hulpmiddel stimuleert het gebruik.
• hoe gemotiveerder de eindgebruiker, hoe meer functies gebruikt kunnen worden.

Echter voor de meeste gebruikers gaat de start van het gebruik gepaard met een verlieservaring. De meeste mensen willen het liefst communiceren zoals al de anderen waardoor het gebruik van een communicatiehulpmiddel in het gedrang komt. Het gebruik van een hulpmiddel m.b.v. eyegazing is vaak erg vermoeiend voor de gebruiker waardoor het niet overal en altijd gebruikt wordt.

Omgeving als rolmodel
Naast de eindgebruiker heeft ook de omgeving een cruciale rol in het gebruik van het COH: het gebruik van het hulpmiddel aan moedigen.

Behandelaars dienen de ouders en de omgeving te versterken doorheen het hele proces. Vaak hebben ze een spilfiguur of communicatiecoach nodig om het gebruik te bevorderen. Het gebruik van een communicatiehulpmiddel geeft een grote belasting. Ouders moeten elkaar kunnen ontmoeten en ervaringen wisselen. Het belang van een goed werkende oudervereniging wordt benadrukt, net zoals het organiseren van communicatieweekenden. Er zou een forum moeten komen waarin eindgebruikers en hun directe omgeving elkaar kunnen versterken en elkaar tips kunnen geven en materialen kunnen uitwisselen.

Schoolbeleid
Voor kinderen die gebruik maken van een communicatiehulpmiddel is een goed schoolbeleid essentieel om het gebruik te bevorderen. Leerkrachten ervaren vaak geen verantwoordelijkheidsgevoel en zouden meer betrokken moeten worden. Ze hebben een rol bij het vullen met leermateriaal en hebben hierbij meer kennis over het hulpmiddel nodig. Ze dienen het gebruik in te bedden in hun dagelijkse schoolse activiteiten. Vaak stellen leerkrachten zich afhankelijk op van de logopedist. Het ontbreekt hun regelmatig aan motivatie en aandacht waardoor het gebruik van het communicatiehulpmiddel uitblijft als bijvoorbeeld de batterij plat is. Hierdoor worden leerkansen ontnomen van de eindgebruiker.

Naast de directe omgeving dient er in een bredere omgeving meer bewustwording ontwikkeld te worden over het belang van kunnen communiceren. Er is een attitudeomslag nodig. Het kan niet zijn dat iemand `uitgezet wordt` omdat hetgeen hij/zij wil vertellen de omgeving niet aanstaat. Dit gebeurt helaas wel.

Communicatie bepaalt je zelfwaarde en je kwaliteit van leven, dit wordt vaak vergeten door de omgeving. Iedereen moet zijn eigen regie kunnen voeren en je mening kunnen zeggen. Het belang van gebruik van een communicatiehulpmiddel wordt te vaak onderschat. Er dienen bewustwordingsactiviteiten georganiseerd te worden zoals tv-spotjes. Er dient een juist omgevingsklimaat gecreëerd te worden.

Binnen deze fase moet er naast evaluatie van technische aspecten ook het adequaat gebruik en meerwaarde van het COH geëvalueerd worden. Net zoals het in kaart brengen van nieuwe behoeften, de functionaliteit en motivatie voor het gebruik van COH.

Er dient een gedegen evaluatieprocedure gehanteerd te worden die periodiek plaats vindt waarbij er gebruik wordt gemaakt van een goed meetinstrument. Het opsturen van een evaluatieformulier is niet voldoende. Het is belangrijk dat men zich kan inleven in de cliënt en effectief waarneemt waar de cliënt tegenaan loopt. Evaluatie is maatwerk.

Transitiemomenten zijn vaak aanleiding voor een evaluatiemoment. Er dient dan nagegaan te worden of het COH tegemoetkomt aan de veranderde situatie, voorbeeld bij verandering van school of andere omgeving. Tevens dient de belastbaarheid van de ouders en netwerk een punt van evaluatie te zijn.

De leverancier heeft een belangrijke rol bij evaluatie. Een goede beschikbaarheid van de diensten van de leverancier moet gegarandeerd worden. De leverancier zet aan tot denken. Het is belangrijk dat er een echt gesprek gevoerd wordt, een pro-forma evaluatie heeft geen zin. Goede service met laagdrempelig en vriendelijk personeel is daarbij noodzakelijk. Het aangeven van de tevredenheid mag geen rol spelen in de service. Het is belangrijk dat het COH bij problemen op een veilige manier opgestuurd kan worden. Tevens dient de leverancier vervangapparaten te bieden. Het wegvallen van het COH verstoord de communicatiemogelijkheden van de eindgebruiker.

Ook tijdens de evaluatiefase is samenwerking essentieel. Het is belangrijk dat problemen tijdig gesignaleerd worden door de betrokkenen. Er is behoefte aan een informatieplatform waarvan en met elkaar geleerd wordt.

De behandelaar is meestal laagdrempelig te benaderen bij problemen en biedt hulp en kennis bij problemen. Dit vereist maatwerk, je kan wel gebruik maken van protocollen en toolboxen, echter deze dienen steeds vertaald te worden naar de individuele situatie. Als je echt diepgaand wil evalueren, vormt dit een intensief traject waarin je alle facetten onder de loep moet nemen.

De methodiek COM is ontwikkeld op basis van de uitkomsten van:

• groepsinterviews
• een-op-een interviews
• dossierstudies
• literatuurstudies

Leveranciers, leerkrachten logopedisten, ergotherapeuten, ouders, partners, vrienden en eindgebruikers van communicatiehulpmiddelen hebben hieraan meegedaan.

De werkwijze beschrijft welke stappen genomen moeten worden in de fases:

• levering en instructie,
• gebruik en
• evaluatie en nazorg.

De samenwerking tussen alle betrokkenen wordt zoveel mogelijk gestimuleerd. Hiervoor zijn er materialen ontwikkeld. Zij zijn gratis beschikbaar op deze website.

Het COM project werd afgerond met een product- en procesevaluatie.

De onderzoeksgegevens zijn beschikbaar via de projectgroep. De contactgegevens staan onderaan deze website. 

Het doel van deze werkwijze is:

• Verbeteren en versterken van de samenwerking tussen alle partijen
• Creëren van bewustwording
• Vergroten van aandacht en acceptatie voor communicatiehulpmiddelen
• Verbeteren van het gebruik van deze hulpmiddelen